آنچه در این مقاله میخوانید :
سرگیجه چیست؟
شایعترین علت سرگیجه افت ناگهانی خون‌رسانی به مغز است؛ همچنین اختلال در گوش داخلی یا مجموعه دیداری (چشم)، اختلال در مرکز تعادل مغز و بیماری‌های مختلف از دیگر دلایل سرگیجه هستند. افرادی که دچار سرگیجه می‌شوند، اصطلاحات متفاوتی مثل «گیج رفتن سر»، احساس سنگینی سر، چرخش سر، چرخش چشم و… برای این مشکل به کار می‌برند.
سرگیجه بعد از ورزش خسته کننده یا سرگیجه هنگام بلند شدن اغلب طبیعی است (دلایل آنها را در ادامه مقاله ذکر کرده‌ایم). در واقع سرگیجه گاه به گاه برای افراد اتفاق می‌افتد و دلیل کوچکی مانند افت لحظه‌ای فشار خون دارد. اما چه زمان سرگیجه خطرناک است؟ اگر:
- سرگیجه ناگهانی (غیر عادی)
- سرگیجه شدید (غیر عادی)
- سرگیجه مداوم و دائمی
- سرگیجه متداول در طول روز
- یا هر نوع غیر عادی از سرگیجه
را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید. قبل از مراجعه به پزشک بهتر است علل سرگیجه خود را بدانید؛ چرا که دانستن علت سرگیجه در تشخیص بیماری یا مشکل، کمک زیادی به شما و پزشک شما خواهد کرد. با مطالعه ادامه مقاله، 15 علت سرگیجه (مهمترین و شایعترین علل سرگیجه) را خواهید دانست. با ما همراه باشید.
سرگیجه نشانه چیست؟
شاید بهترین و مناسب‌ترین سوال درباره سرگیجه، همین باشد. لازم است بدانید سرگیجه بیماری نیست؛ بلکه نشانه‌ای از وجود اختلالات، مشکلات و بیماری‌ها در بدن است. بنابراین بیایید به سرگیجه با دید بهتری نگاه کنیم. می‌توان سرگیجه را به عنوان یک هشدار مفید برای شناسایی و درمان بیماری‌های نهفته دانست که تضمین کننده سلامتی خواهد بود. البته باید توجه کنید که سرگیجه شیوع بالایی دارد و در اغلب موارد عادی است.
۱۵ مورد از دلایل سرگیجه
برای اینکه سرگیجه را به عنوان یک هشدار دهنده مفید بدانیم، لازم است از مهمترین علل سرگیجه مطلع باشیم. ۱۵ مورد از مهمترین دلایل سرگیجه عبارتند از:
مشکلات گوش داخلی
مشکلات گوش داخلی از شایعترین علل سرگیجه هستند. وستیبولار (Vestibular) یا سیستم دهلیزی که وظیفه کنترل تعادل و هماهنگی حرکت بدن را بر عهده دارد، ممکن است دچار مشکل یا بیماری شود. در این هنگام فرد احساس سرگیجه و چرخش سر خواهد داشت.
مشکلات موجود در دستگاه تنفسی فوقانی، عفونت سینوس‌ها یا عفونت گوش میانی می‌توانند علت سرگیجه در خواب یا بیداری باشند که البته ممکن است با حالت تهوع و استفراغ همراه باشد.
Robert Glatter MD
سرگیجه موضعی خوش خیم (BPPV)، علت سرگیجه هنگام چرخاندن سر است. این مشکل را می‌توان به عنوان علت سرگیجه بعد از خواب نیز مورد بررسی قرار داد. دکتر Glatter می‌گوید: «این مشکل اغلب با تغییر وضعیت سر مرتبط است و نتیجه جا به جایی کریستال‌ها در مجرای نیم‌دایره‌ای گوش داخلی است.» از دیگر علل رخ دادن سرگیجه، بیماری منییر (تجمع بیش از حد مایع در گوش داخلی) است.
افت فشار خون
افت فشار خون به عنوان علت سرگیجه هنگام بلند شدن از خواب یا تغییر سریع وضعیت سریع از حالت خوابیده به ایستاده شناخته می‌شود. نقل قول زیر از دکتر Sherry Rose متخصص زنان و زایمان در مرکز سانتامونیکا کالیفرنیا به خوبی این قضیه را روشن می‌کند:
وقتی که شما به سرعت از حالت نشسته یا خوابیده به حالت ایستاده تغییر وضعیت می‌دهید، خون برای ثانیه‌هایی نمی‌تواند به این سرعت به سر شما منتقل شود. در این هنگام شما حالتی از سرگیجه را تجربه خواهید کرد.
Sherry Rose MD
در علم پزشکی به این مشکل هیپوتانسیون ارتواستاتیک (کاهش فشار خون وضعیتی) می‌گویند. به نقل از ایرنا: «دو سوم سالمندان پس از صرف یک وعده سنگین غذایی به دلیل افت فشار خون، به سرگیجه مبتلا می‌شوند.» افت فشار خون وضعیتی می‌تواند از دلایل سیاهی رفتن چشم هنگام بلند شدن، احساس ضعف یا تاری دید شود.
میگرن
بیماری میگرن به شدت ناتوان کننده است و علائم گسترده‌ای از درد شدید سر گرفته تا تهوع، استفراغ و سرگیجه دارد. بنابراین اگر میگرن دارید و اتفاقاً سرگیجه را تجربه می‌کنید، به احتمال زیاد همین بیماری میگرن علت سرگیجه دائمی شماست. البته بهتر است به سایر علل سرگیجه نیز توجه داشته باشید.
گردش خون ضعیف
علائم گردش خون ضعیف در مغز می‌تواند شامل طیفی از مواردی مثل سرگیجه، بی حسی و احساس سوزن سوزن شدن شود. دکتر Hollingwotrh می‌گوید: «مغز در اثر گردش خون ضعیف نمی‌تواند به خوبی اکسیژن و مواد مغذی دریافت کند؛ در نتیجه این مورد می‌تواند این علائم را بدتر کند.»
شرایط اساسی که برای قلب پیش می‌آید می‌تواند به این دلیل باشد که مغز به قدر کافی خون و اکسیژن دریافت نمی‌کند. در موارد نادر علت سرگیجه می‌تواند به مشکل «مینی سکته مغزی» یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) باز گردد. این حمله زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به مغز برای مدتی متوقف شود. علائم دیگر حمله ایسکمیک گذرا، احساس بی حسی در یک طرف از صورت یا بدن، سردرد ناگهانی و شدید یا تاری دید است.
اگرچه علائم حمله ایسکمیک گذرا به طور موقت رخ می‌دهد اما ممکن است عامل خطری برای سکته مغزی در آینده باشد. در صورتی که حمله TIA و علائم آنرا تجربه می‌کنید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
بیماری‌ها و مشکلات عصبی
برخی از بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون یا بیماری ام اس (Multiple Sclerosis) می‌توانند علت سرگیجه باشند. بیماری پارکینسون باعث لرزش قسمت‌های مختلف بدن و سفت شدن عضلات می‌شود. خود بیماری پارکینسون یا دارو‌هایی که برای این بیماری تجویز می‌شوند ممکن است از مهمترین دلایل سرگیجه باشد.
بیماری ام اس نیز علائمی مانند بی حسی و احساس سوزن سوزن شدن قسمتی از بدن را متوجه افراد مبتلا می‌کند. این بیماری می‌تواند به عنوان علت سرگیجه ناگهانی مورد بررسی قرار گیرد.
بیماری‌ها و مشکلات غدد درون ریز
تیروئید از جمله مهمترین غدد درون ریز بدن است. ناهنجاری‌ها و اختلالات تیروئید می‌توانند از دلایل اصلی سرگیجه باشند. علائم پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) علاوه بر سرگیجه، مواردی مانند تپش قلب و تنگی نفس را شامل می‌شود. کم کاری تیروئید (Hypothyroidis) نیز می‌تواند علائمی از جمله افت فشار خون، کاهش ضربان قلب، احساس ضعف و بی حالی و لرز شود.
بیماری آدیسون نیز از جمله علل سرگیجه به شمار می‌رود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که غدد فوق کلیوی به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی‌کنند. کورتیزول یک استروئید طبیعی است که توسط بدن تولید می‌شود و بخشی از پاسخ به استرس است. در صورتی که سطح کورتیزول در بدن کاهش یابد، علائمی مانند سرگیجه، ضعف، خستگی، قند خون پایین و… متوجه فرد می‌شود.
قند خون بالا
قند خون بالا (Hyperglycemia) که به دلیل کمبود انسولین بدن رخ می‌دهد، می‌تواند از دلایل سرگیجه باشد. قند خون بالا باعث ایجاد انواع واکنش‌های متابولیکی بدن از جمله کم آبی، متابولیسم بی هوازی و بر هم ریختن تعادل اسیدی بدن می‌شود. قند خون بالا در موارد شدید‌تر می‌تواند به شرایط وخیمی مانند کتواسیدوز دیابتی بیانجامد.
قند خون پایین
احساس سرگیجه از علائم قند خون پایین (Hypoglycemia) است و زمانی رخ می‌دهد که بدن قند کافی دریافت نکند. به گفته دکتر گلاتر، علائم قند خون پایین تنها به احساس سرگیجه منتهی نمی‌شود؛ بلکه مواردی مانند احساس ضعف، احساس سردرگمی، تعریق، حالت تهوع نیز جزو علائم کمبود قند خون است. در صورتی که علت سرگیجه شما به قند خون پایین باز می‌گردد، نقل قول زیر را بخوانید:
آب پرتقال، موز و منابع پروتئین مصرف کنید تا کمبود قند خون را جبران کرده باشید.
Dr. Hollingworth
کم خونی
آهن به تولید گلبول‌های قرمز و افزایش قدرت سیستم ایمنی کمک می‌کند. دریافت آهن به ویژه برای خانم‌ها از مهمترین مسئله‌ها است. دکتر فریبرز مکاریان در مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایسنا آمار فقر آهن و کم خونی را اینگونه شرح داده است: «به طور متوسط 20 تا 30 درصد زنان در سنین باروری دچار کم خونی و بیش از 60 درصد زنان در سنین باروری دچار فقر آهن هستند.» بنابراین اگر به دنبال علت سرگیجه مداوم هستید، به درمان کم خونی و رفع فقر آهن توجه ویژه‌ای داشته باشید.
کم آبی
کم آبی می‌تواند علت سرگیجه و بی حالی باشد. کم آبی باعث افت فشار خون می‌شود؛ در این حالت اکسیژن کافی به بدن نمی‌رسد و علائمی مانند سرگیجه رخ می‌دهد. برخی از بیماری‌های اساسی مانند دیابت می‌توانند منجر به کم آبی بدن شده و از علل سرگیجه باشند.
حتی کم آبی خفیف بدن نیز می‌تواند منجر به سرگیجه شود.
انجمن قلب آمریکا
شاید در وبسایت‌ها و منابع مختلف خوانده باشید که لازم است ۸ لیوان آب در روز بنوشید اما در این مورد نگران نباشید. تنها، زمانی که احساس تشنگی کردید آب بنوشید ولی در عوض رژیم غذایی خود را مملو از منابع غذایی پر آب، مرکبات و میوه‌ها کنید.
اضطراب
اضطراب دارید و دچار سرگیجه می‌شوید؟ نگران نباشید. در واقع اضطراب می‌تواند موجب حملات حاد شده و علائمی همچون سرگیجه را به وجود بیاورد. در این شرایط می‌تواند گفت که سرگیجه به دلیل فعال شدن بیش از حد واکنش استرس بدن اتفاق می‌افتد.
دکتر Hollingworth می‌گوید: «دوری از عوامل ایجاد کننده اضطراب می‌تواند راهی مناسب برای کاهش سرگیجه ناشی از اضطراب باشد. این در حالی است که غم، ترس و استرس همیشه گریبان‌گیر افراد است و نمی‌توان به طور کامل از این موارد خلاص شد.»
گرمازدگی
گرمازدگی می‌تواند علت سرگیجه باشد. بیماری‌های مربوط به گرمازدگی می‌توانند باعث رخ دادن علائمی مانند حالت تهوع یا تعریق زیاد شوند. گرمازدگی هنگامی رخ می‌دهد که دمای بدن به بیش از ۳۷ درجه سانتی‌گراد می‌رسد. سردرگمی، کاهش قدرت ادراک و هذیان گویی از جمله علائم گرمازدگی شدید و خطرناک است. در مطلبی از دکتر نیم به طور کامل، راه‌های درمان گرمازدگی را اشاره کرده‌ایم که می‌توانید با کلیک روی این لینک به آن دسترسی پیدا کنید.
داروها
دکتر گلاتر می‌گوید: «داروهای خاص مانند آنتی هیستامین‌ها، شل کننده‌های عضلانی و آرام بخش‌ها، مواد مخدر و داروهای ضد افسردگی می‌توانند عوارضی مانند سرگیجه داشته باشند.» سرگیجه به دلیل داروها می‌تواند ناشی از یک داروی خاص یا تقابل با داروی دیگری باشد که شما مصرف کرده‌اید. اینگونه داروها شیمی بدن را تغییر داده و از جمله علل سرگیجه و علائم دیگر مانند سردرد محسوب می‌شوند.
بیماری حرکتی
بیماری حرکتی یا Motion Sickness با سوار شدن به وسایل نقلیه مانند خودرو شروع می‌شود. معمول‌ترین علامت بیماری حرکتی حالت تهوع است اما سرگیجه نیز ممکن است رخ دهد. این علائم به دلیل دریافت سیگنال مختلط مغز است. اگر بخواهیم بیماری حرکتی را به طور عادی توضیح دهیم:
اساساً چشم و گوش شما هنگام حرکت با اتومبیل به مغز سیگنال‌هایی مبنی بر حرکت کردن می‌فرستند؛ در حالی که ماهیچه‌ها، عضلات و استخوان‌های پا و دست شما ثابت‌اند و به مغز سیگنال ثبات را می‌فرستند. مغز با دریافت این سیگنال‌های مختلط، بدن را دچار علائمی مانند سرگیجه می‌کند. دکتر Hollingworth می‌گوید: «برخی داروها مانند درامامین می‌توانند سرگیجه در ماشین را بهتر کنند.»
آلرژی‌ها
حساسیت غذایی یا آلرژی‌هایی که به مواد غذایی داریم، می‌تواند از دلایل سرگیجه باشد. حساسیت غذایی می‌تواند یک واکنش ایمنی شدید را ایجاد کرده و فشار خون را به شدت کاهش دهد. سرگیجه به دلیل آلرژی نیز با افت فشار خون به وجود می‌آید. در مطلبی از دکتر نیم، روش‌های خانگی درمان حساسیت غذایی را ذکر کرده‌ایم که می‌توانید با کلیک روی لینک سبز رنگ، به آن دسترسی داشته باشید.
چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر دچار سرگیجه یا علائمی مانند حالت تهوع و استفراغ شدید و دلیل آنرا نمی‌دانید، سعی کنید ابتدا اطلاعات پزشکی خود را در این زمینه بالا برده و سپس به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که شامل موارد زیر می‌شوید، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- درد قفسه سینه
- سردرد شدید و غیر عادی
- ضربان نامنظم قلب
- آسیب خارجی به سر
- تشنج
- تب شدید
- تغییر ناگهانی در گفتار، بینایی یا شنوایی
- تنگی نفس
- گرفتگی گردن
- حالت تهوع و استفراغ
- بی حسی صورت
- ضعف در پا یا دست‌ها